अभ्यास

पृथ्वीच्या वातावरणात उपग्रहाच्या ढिगाऱ्यांच्या वाढत्या उपस्थितीमुळे त्याच्या संभाव्य पर्यावरणीय परिणामांबद्दल शास्त्रज्ञांमध्ये लक्षणीय चिंता निर्माण झाली आहे. 10,000 पेक्षा जास्त सक्रिय उपग्रह सध्या ग्रहाभोवती फिरत आहेत – 2030 पर्यंत 100,000 आणि पुढील दशकात संभाव्यतः अर्धा दशलक्ष ओलांडण्याचा अंदाज वर्तवण्यात आलेला आकडा – उपग्रह पुन्हा प्रवेश आणि विघटन यांचे पर्यावरणीय परिणाम बारकाईने तपासले जात आहेत.

उपग्रह आणि रॉकेट उत्सर्जन वाढते

संशोधन प्रकाशित स्ट्रॅटोस्फेरिक एरोसोल पार्टिकल्स (२०२३) मधील स्पेसक्राफ्ट रीएंट्रीमधील मेटलमध्ये असे आढळून आले की स्ट्रॅटोस्फियरमधील 10% एरोसोल कणांमध्ये हे धातू आहेत, जे उपग्रह आणि रॉकेट री-एंट्रीपासून उद्भवतात. जेव्हा उपग्रह त्यांच्या ऑपरेशनल जीवनाच्या शेवटी पोहोचतात, तेव्हा ते बहुतेकदा पृथ्वीच्या वातावरणात पुन्हा प्रवेश करतात, प्रक्रियेत जळतात.

ही घटना ॲल्युमिनियम आणि इतर धातूंसह वरच्या वातावरणात विविध प्रदूषक सोडते. यूएस नॅशनल ओशनिक अँड ॲटमॉस्फेरिक ॲडमिनिस्ट्रेशन (NOAA) मधील वातावरण शास्त्रज्ञ डॉ डॅनियल मर्फी यांच्या नेतृत्वाखाली केलेल्या अभ्यासाने या समस्येकडे लक्षणीय लक्ष वेधले.

निष्कर्ष युनिव्हर्सिटी कॉलेज लंडन येथील वातावरणातील रसायनशास्त्रज्ञ कॉनर बार्कर यांनी उपग्रहाच्या पुन:प्रवेशांमधून उत्सर्जनात तीव्र वाढ दर्शविली. स्ट्रॅटोस्फेरिक ओझोन अँड क्लायमेट (2024) वरील प्रभाव निर्धारित करण्यासाठी सॅटेलाइट मेगाकॉन्स्टेलेशन लाँच आणि डिस्पोजल टू डिस्पोजल ऑफ बाय-प्रॉडक्ट्सच्या इन्व्हेंटरीजमध्ये प्रकाशित झालेल्या संशोधनानुसार, ॲल्युमिनियम आणि नायट्रोजन ऑक्साईड उत्सर्जन 2020 मध्ये 3.3 अब्ज ग्रॅम वरून 5.622 अब्ज ग्रॅम पर्यंत वाढले.

रॉकेट प्रक्षेपण ब्लॅक कार्बन, ॲल्युमिनियम ऑक्साईड, नायट्रोजन ऑक्साईड आणि क्लोरीन वायूंसारख्या पदार्थांद्वारे वातावरणातील प्रदूषणात आणखी योगदान देते.

ओझोन थराला धोका

या प्रदूषकांचा ओझोन थरावर होणारा परिणाम हा एक महत्त्वाचा चिंतेचा विषय आहे. ओझोन थर, सूर्यापासून हानिकारक अल्ट्राव्हायोलेट किरणांना रोखण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे, त्याला ॲल्युमिनियम ऑक्साईडच्या संभाव्य हानीचा सामना करावा लागतो, जो ओझोन कमी होण्यासाठी एक ज्ञात उत्प्रेरक आहे. क्लोरोफ्लुरोकार्बन्स सारख्या ओझोन नष्ट करणाऱ्या पदार्थांना आळा घालण्यात मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलच्या यशानंतर आलेल्या या धोक्याने शास्त्रज्ञांना घाबरवले आहे.

एक मध्ये मुलाखत सायन्स न्यूजसह, डॉ मर्फी यांनी इतर पर्यावरणीय जोखमींवर प्रकाश टाकला, हे लक्षात घेतले की रॉकेट इंजिनमधील काजळी सौरऊर्जा शोषून घेते, वातावरण तापवते. तांब्यासारखे धातू, उपग्रहाच्या विघटनादरम्यान सोडले जातात, ते ढग निर्मिती आणि वातावरणातील रसायनशास्त्रावर परिणाम करणाऱ्या रासायनिक अभिक्रियांना उत्प्रेरित करू शकतात.

पुढील संशोधनासाठी कॉल

उपग्रह प्रक्षेपणांच्या वाढत्या संख्येमुळे त्यांच्या पर्यावरणीय परिणामांवर तातडीने संशोधन करण्याची गरज आहे. ग्रहाच्या वातावरणावर आणि परिसंस्थांवर संभाव्य दीर्घकालीन प्रभाव कमी करण्यासाठी हे धोके समजून घेणे महत्त्वाचे ठरेल.