World Environment Day : प्लास्टिक प्रदूषणाचा अंत करा; जागतिक पर्यावरण दिनाचा इतिहास, महत्व आणि थीम काय?
World Environment Day 2025 : जागतिक पर्यावरण दिन हा 150 पेक्षा अधिक देशांमध्ये साजरा केला जातो आणि तो पर्यावरणीय संरक्षणासाठी एक मोठा जागतिक व्यासपीठ बनला आहे. जागतिक पर्यावरण दिन (World Environment Day) हा दरवर्षी 5 जून रोजी साजरा केला जातो. हा दिवस पर्यावरणाच्या संरक्षणासाठी जागरूकता वाढवण्यासाठी आणि पर्यावरणीय समस्यांबद्दल जनजागृती करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
जागतिक पर्यावरण दिन इतिहास आणि महत्त्व (World Environment Day History) : जागतिक पर्यावरण दिनाची सुरुवात 1972 मध्ये झाली. संयुक्त राष्ट्र महासभेने त्या वर्षी ‘मानव आणि पर्यावरण’ या विषया वर स्टॉकहोम (स्वीडन) येथे पहिली जागतिक पर्यावरण परिषद (Stockholm Conference on Human Environment) आयोजित केली. या परिषदेत पर्यावरणीय समस्यांवर चर्चा करण्यात आली आणि पर्यावरणीय संरक्षणाच्या दृष्टीने जागतिक सहकार्याचे महत्त्व अधोरेखित करण्यात आले.
पहिला जागतिक पर्यावरण दिन 5 जून 1973 रोजी साजरा करण्यात आला. त्यानंतर, हा दिवस दरवर्षी विविध पर्यावरणीय समस्यांवर लक्ष केंद्रित करून साजरा केला जातो. आजच्या घडीला हा दिवस 150 पेक्षा अधिक देशांमध्ये साजरा केला जातो आणि तो पर्यावरणीय संरक्षणासाठी एक मोठा जागतिक व्यासपीठ बनला आहे.
प्लास्टिक प्रदूषणाचा अंत करा (Beat Plastic Pollution ) – यंदाच्या जागतिक पर्यावरण दिनाची थीम ‘प्लास्टिक प्रदूषणाचा अंत करा’ अशी आहे. या वर्षी दक्षिण कोरिया हा यजमान देश आहे. या थीमचा उद्देश प्लास्टिकच्या वापरात कपात करून पर्यावरणीय प्रदूषण कमी करणे आणि प्लास्टिकच्या पुनर्वापरास प्रोत्साहन देणे आहे. जगभरात दरवर्षी 430 दशलक्ष टनांहून अधिक प्लास्टिक उत्पादन होते. त्यापैकी दोन-तृतीयांश प्लास्टिक हे मायक्रोप्लास्टिक असते. ते लवकरच कचऱ्यात रूपांतरित होते आणि त्यामुळे महासागरांमध्ये प्रदूषण वाढते आणि प्लास्टिक मानवाच्या अन्न साखळीत प्रवेश करते. या थीमच्या माध्यमातून प्लास्टिकच्या वापरात कपात करण्यासाठी जागतिक सहकार्य, कायदेशीर उपाययोजना आणि पर्यावरणीय शिक्षणावर भर देण्यात येत आहे.
उद्देश आणि संदेश (World Environment Day Aim) :
1. प्लास्टिकच्या वापरात कपात:
- एकल वापराच्या प्लास्टिक वस्तूंपासून दूर रहा – जसे की प्लास्टिक पिशव्या, पाण्याच्या बाटल्या आणि स्ट्रॉ यांचा वापर टाळा.
- त्याऐवजी कापडी पिशव्या, स्टीलच्या बाटल्या आणि पर्यावरणपूरक वस्तू वापरा.
- घरगुती, औद्योगिक आणि व्यापारी क्षेत्रात प्लास्टिकच्या वापराबाबत शाश्वत पर्याय शोधा.
2. पुनर्वापर आणि पुनर्चक्रण:
- वापरलेली प्लास्टिक उत्पादने शक्य तितक्या वेळा पुन्हा वापरण्याचा प्रयत्न करा.
- प्लास्टिक कचऱ्याचे योग्य वर्गीकरण, साठवण आणि पुनर्चक्रण करून नैसर्गिक संसाधनांचे जतन करा.
- स्थानिक स्वराज्य संस्था व नागरीकांनी एकत्र येऊन ‘पुनर्वापर अभियान’ राबवावे.
3. शिक्षण आणि जनजागृती:
- शाळा, महाविद्यालये, औद्योगिक क्षेत्रे व सामाजिक संस्थांमध्ये प्लास्टिक प्रदूषणावर कार्यशाळा व जनजागृती मोहीम चालवा.
- सोशल मीडिया, पोस्टर, प्रदर्शन व इतर माध्यमातून पर्यावरण रक्षणाचा संदेश पसरवा.
- लहान वयापासूनच पर्यावरण साक्षरता विकसित करण्यावर भर द्या.
4. कायदेशीर उपाययोजना:
- प्लास्टिक उत्पादन, वापर आणि विल्हेवाटीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी कठोर नियम व दंड प्रक्रिया अंमलात आणा.
- स्थानिक व जागतिक पातळीवर पर्यावरणीय कायद्यांची काटेकोर अंमलबजावणी सुनिश्चित करा.
- पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञान व पर्याय वापरणाऱ्या उद्योगांना प्रोत्साहन द्या.
भारतामध्ये जागतिक पर्यावरण दिन कसा साजरा केला जातो?
भारतातही जागतिक पर्यावरण दिन मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो. शाळा, महाविद्यालये, स्वयंसेवी संस्था आणि स्थानिक समुदाय प्लास्टिक मुक्तता, वृक्षारोपण, जलसंधारण आणि पर्यावरणीय शिक्षण यावर आधारित विविध कार्यक्रम आयोजित करतात. तसेच भारतामध्ये जागतिक पर्यावरण दिन हा मोठ्या उत्साहाने आणि सामाजिक सहभागाने साजरा केला जातो. या दिवशी विविध सरकारी, शैक्षणिक, औद्योगिक आणि स्वयंसेवी संस्था पर्यावरण रक्षणासाठी पुढीलप्रमाणे उपक्रम राबवतात:
🌿 1. वृक्षारोपण मोहीम: शाळा, महाविद्यालये, सरकारी कार्यालये, खासगी संस्था व ग्रामपंचायती यांच्या वतीने झाडे लावण्याचे कार्यक्रम आयोजित केले जातात. “एक व्यक्ती – एक झाड” अशा संकल्पनांना चालना दिली जाते.
📚 2. जनजागृती कार्यक्रम: प्लास्टिक प्रदूषण, हवामान बदल, जैवविविधतेचे संवर्धन या विषयांवर व्याख्याने, चर्चासत्रे आणि परिसंवाद आयोजित होतात. शाळांमध्ये निबंध स्पर्धा, चित्रकला स्पर्धा, घोषवाक्य स्पर्धा घेतल्या जातात.
🚮 3. स्वच्छता व प्लास्टिक मुक्ती अभियान: सार्वजनिक ठिकाणी स्वच्छता मोहीम राबवली जाते. प्लास्टिक कचरा गोळा करणे, विल्हेवाट लावणे व पुनर्चक्रण यावर भर दिला जातो.
निष्कर्ष:
भारतामध्ये जागतिक पर्यावरण दिन फक्त एक दिवसापुरता साजरा न करता, तो एक चळवळीचा भाग म्हणून पाहिला जातो – जिथे प्रत्येक नागरिकाने पर्यावरण रक्षणासाठी कृतीशील होण्याचा निर्धार करावा लागतो.
